چکیده‌ای از تاریخ ایران باستان

نخستین سرزمین و كشور نیكی كه من - اهوره‌مزدا - آفریدم، ایران‌ویچ بود

بابک ارجمندیسه‌شنبه 2 مرداد 1380 | 24 سال پیشدر وندیداد یكی از كهن ترین فصلهای اوستا ، درباره بوم اصلی ایرانیان چنین آمده است: نخستین سرزمین و كشور نیكی كه من - اهوره‌مزدا - آفریدم، ایران‌ویچ بود، بر كرانه رود دایتیای نیك، پس آنگاه اهریمن همه تن مرگ بیامد و به پتیارگی اژدها را در رود دایتیا بیافرید و زمستان دیو آفریده را برجهان هستی چیرگی بخشید. در آنجا ده ماه زمستان است و دو ماه تابستان و در آن دو ماه نیز، هوا برای آب و خاك و درختان سرد است. آنچه از این سخنان تداعی می‌گردد، داستان مهاجرت قوم آریایی است، از سرزمینی كه امروز حدس می‌زنند سیبری بوده باشد. به هرحال، آریایی‌ها به سه دسته بزرگ تقسیم شدند و هر كدام به سویی مهاجرت كردند. عده‌ایی به اروپا رفتند، بعضی به هند و تعدادی نیز سرزمین مقدسی را برگزیدند كه از آن پس ایران نام گرفت. این عده كه حدس زده می‌شود بین 4000 تا 3500 سال پیش، وارد ایران شده باشند. خود به سه سوی رفتند و ماد، پارس و پارت را شكل دادند. هنگامیكه آریایی‌ها به ایران رسیدند. اقوام بسیاری در این كشور پهناور زندگی می‌كردند كه دارای تمدن خاص و منحصر به فرد خویش بودند از جمله آرامی‌ها. در این میان ایلامی‌ها از جایگاه بالاتری برخوردار بودند. امپراتوری ایلام كه از اوایل هزاره سوم تا اواسط هزاره اول ق.م بخش بزرگی از مناطق غربی و جنوبی سرزمین امروزی ایران را در بر می‌گرفت ، تمدنش دوران شكوهمندی را بوجود آورده بود . اگرچه شباهتهای فراوانی میان عناصر فرهنگی و تمدن ایلامیان و بین‌النهرینیان ، به ویژه در دوران پیش از تاریخ وجود داشت . اما این شباهتها ، برخلاف آنچه گمان می‌رفت نتیجه تاثیری یك جانبه نبوده ، بلكه روابط متقابلی در ایجاد آن نقش بازی كرده است . برای مثال ، تزیین ظروف با نقوش جانوران یكی از ابتكارات هنرمندان فلات ایران بود كه در دورانهای گوناگون ، سفالگران بین‌النهرینی نیز آن را نقش مایه كارخود كردند . كوره‌های پیشرفته سفالگری در هزاره ششم ق . م در شوش نمونه بارز آن است. و اما از آریایی‌ها …… نزدیك به هزار سال پیش از تولد مسیح ، مادیها تصمیم بر تشكیل حكومتی آریایی گرفتند . پادشاهی ماد با اینكه دیری نپایید ، وظیفه تاریخی مهمی داشت . آنها به راستی نخستین حكومت آریایی در ایران بودند. ماد یوغ آشور كه به تقریب سراسر آسیای غربی را تحت سلطه خویش داشت ، برانداخت و اقوام بسیاری را كه به حالت بدوییت می‌زیستند ، وارد دایره مدنیت ساخت و مطیع نظامات دولتی كرد . البته تعالیمی كه بعدها مبنای دین زرتشت قرار گرفت و در تكامل اعتقادات و افكار مردم جهان باستان نقش مهمی ایفا كرد ، درخطه پادشاهی ماد تكوین و بسط یافت. تا اینكه : (روایت از هرودوت) شاه ماد – آستیاك - در خواب دید كه از شكم دخترش ماندانا تاكی رویید كه تمام آسیا را فرا گرفت. شاه ،‌مغ‌ها را جمع كرده، تعبیر این خواب را خواست و آنها گفتند، دخترشاه پسری زاید كه تمام آسیا را تسخیر نماید. شاه ماد از این تعبیر بیندشید و بالاخره صلاح دید دختر خود را به شخصی دهد كه هوس طغیان در سرنداشته باشد. با این خیال كمبوجیه پادشاه پارس كه دست نشانده ماد بود را اختیار كرد و همین كه دخترش پسری آورد او را به وزیری هارپاگ نام، از خویشان خود سپرد و امر به كشتن وی كرد. وزیر هم اجرای این امر را از شبان خود خواست و چون اتفاقاً در همان اوان زن چوپان طفلی زایید كه مرده به دنیا آمد، زن مانع از كشتن كوروش شده، او را به پسری اختیار كرد. پس از آن طفل در خفا بزرگ شد، تا به سن دوازده سالگی رسیده، همبازی وزیر زاده گردید. روزی اتفاقاً در حین بازی با آنها تندی و سختی كرد و آنها شكایت او را نزد شاه بردند و شاه، كوروش را طلبید و از جرئت و جلاوت او در حیرت شد. پس از تحقیقات معلوم شد كه این پسر نوه اوست. ظاهراً از این قضیه خوشنود شد، ولی بعد كوروش را با مادرش به پارس فرستاد و وزیر را كه تخلف در امر شاه كرده بود، سیاست نمود. بدین ترتیب كه در نهان، امر كرد پسر او را كشتند و از گوشت او در میهمانی به پدر خوراندند و دست و پای پسر مقتول را در ظرفی به او نشان دادند. كوروش در ولایت خود به آموختن اسب سواری و تیراندازی پرداخت تا به رشد رسید و طوایف پارس را متحد نمود، تا بر شاه قیام نمایند.
کتیبه کاخ بارعام کوروش به سه زبان
كوروش كبیر (به پارسی باستان:𐎤𐎢𐎽𐎢𐏁) ماد را فتح كرد و در پی آن بزرگترین مراكز تمدن دنیای باستان را جزء خاک ایران نمود، كه بابل و لیدیه با اهمیت ترین آنها بودند. كورش، پادشاه وارسته‌ای بود كه احترام به انسان و حقوقش را سرلوحه اندیشه‌هایش كرد. درپی او پسرش كمبوجیه و پس از آن داریوش كبیر و پسرش خشاریارشاه وسعت ایران را به آنجا كشاندند كه می‌توان گفت : ایران بود و ایران. در این عصر امپراطوری مصر و یونان بخش كوچكی از سرزمین پهناور ایران گردید. با وجود پایه‌های استواری كه پادشاهان صالح و ابتدایی امپراطوری هخامنشی ایجاد كردند پادشاهان بعدی آن در برقراری هرج و مرج و ظلم در كشور چنان كردند كه اسكندر به خود اجازه دهد ، قدم به خاك ایران گذارد. پس از اسكندر دولت سلوكی فرصت زیادی برای حكومت نداشت چون، پارتیان (اشكانیان) مجالی برای آنها نگذاشتند پارتیان نیز پادشاهانی صالح بودند، آنها ساده زندگی می‌كردند و به دنبال تجملات نبودند. سیستم جنگی پارتیان بسیار منحصر به خود بود. آنها بیشتر از روش جنگ و گریز استفاده می‌‌كردند و لغت پارتیزان نیز از آنها گرفته شده است. پس از پارتیان دولتی تشكیل گردید كه نمونه كوچكی از دولت هخامنشی محسوب می‌گشت. پادشاهی ساسانی دارای اقتدار و قدرت بزرگی بود، اما نقاط ضعف هم داشت. در بین تمامی پادشاهان ساسانی شاپور نقش بسیار مهمی داشت. او اعراب را كه مزاحمتهای بسیاری برای ساكنان نواحی جنوبی ایران درست می‌‌كردند به شدت تنبیه كرد و همچنین در تمامی جنگهایش با روم پیروز شد. او پادشاهی بود كه در خدمت به مردم تلاش بسیاری كرد. شهرهای بسیاری ساخت كه از بیشابور،‌ نیشابور و جندی شاپور می‌توان نام برد، كه جندی شاپور به عنوان بزرگترین شهر دانشگاهی آن عصر قرار داشت. پادشاهان دیگر ساسانی مانند شاپور نبودند. یكی از مهمترین نقاط ضعف آنها،‌ نفوذ بسیار زیاد برخی از مؤبدان فاسد زرتشتی بر آنها بود. موبدانی كه با مطرح كردن اینكه همه مردم نباید با سواد باشند، منافع بسیاری می‌بردند. آنها اوستا را آنطور كه دوست داشتند تفسیر می‌كردند. در زمان كرتیر كه موبد موبدان بود، مردان بسیاری مانند مانی و مزدك از دم تیغ گذشتند. از وضعیت سیاسی حكومت ساسانی بگذریم. در این دوران فرهنگ و هنر ایران بسیار رشد كرد . و مردان بسیاری در ادبیات، موسیقی، معماری درخشیدند. هنر و فرهنگ ساسانی بود كه بخش بسیاری از آنچه را فرهنگ و هنر ایرانی،‌ اسلامی می‌نامند، بوجود آورد. اما اینها ضامن حفظ یك حكومت نیست. ظلم و هرج و مرج آن، و كم رنگ شدن فاكتور وفاداری نزد ایرانیان باعث شد كه اسلام بدون مقاومت جدی از سوی ایرانیان، وارد ایران گردد. با وجود ظلم و ستم اعراب بر ایرانیان، آنها اسلام را به عنوان آئینی مترقی پذیرفتند. ایرانیان پس از آن، قدرت را كنار گذاردند و به پرورش انسانهایی پرداختند كه علم، فرهنگ و هنر را با استفاده از جریان اسلام به مردمان جهان عرضه كنند. مرداد 1380 نویسنده: بابک ارجمندی صداپیشه (گوینده): مهران فیضیان ضبط صدا: پاییز ۱۳۸۰

* تصویر از کتیبه به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و سومری در کاخ بارعام کوروش بزرگ در پاسارگاد (من کوروش، شاه هخامنشی هستم)

دسته‌بندیوبلاگکلید‌واژهایران‌ویچتاریخ ایران باستانکتیبه سنگیزبان پارسی باستانزبان عیلامیزبان بابلی و سومریکوروش بزرگپاسارگادرود دایتیا34 بازدید
تولید محتوای دیجیتال و دیجیتال مارکتینگتولید محتوای دیجیتال و دیجیتال مارکتینگتهیه‌کنندگی، کارگردانی، تولید و انتشار چندرسانه‌ای
اندکی آرامشاندکی آرامشموسیقی آب و پرواز خیال
فال و تماشافال و تماشانقشِ خیالی می‌کشم، فالِ دوامی می‌زنم
۷ نکته برای فیلمبرداری و فیلم سازی با موبایل۷ نکته برای فیلمبرداری و فیلم سازی با موبایلنکات مهمی که در فیلمبرداری و فیلم سازی با موبایل باید بدانید!
پیکمیپیکمینمایشگاه مجازی عکس، گرافیک، ویدیو، فیلم، کتاب، دست‌نوشته، نرم‌افزار و دست‌سازه‌هایی از بابک ارجمندی